Holocaust
Voor de synagoge aan de Paslaan ligt een thorarol in zwart graniet. Daarop zijn 592 stuiters bevestigd, symbool voor het aantal Apeldoornse joodse burgers dat in de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers is vermoord. (zie ook Gedenkzuil op de joodse begraafplaats) Het oprichten van het monument is een initiatief van Bert Huiskamp en Carry Huiskamp – van Biene. De vader van Carry, Wim van Biene, werd in oktober 1941 met nog 12 joodse Apeldoorners op transport gesteld naar Mauthausen. De hele groep werd daar nog in dezelfde maand omgebracht.
De stuiters zijn verschillend van kleur en grootte. De kleinste verwijzen naar de omgekomen kinderen, de grootste naar de eerste dertien joodse mannen die naar Mauthausen werden gedeporteerd. Ook de groepering van de stuiters is verschillend, er zijn apart staande, kleine groepjes en grote, dichte groepen. Daarmee doelt de kunstenaar, Tirza Verrips, op de geschiedenis van de deportatie, nu eens werden kleine groepjes opgepakt, dan weer menigtes en ten slotte nog enkelingen. De stuiters verwijzen naar de joodse gewoonte bij het bezoek aan een graf een steen achter te laten. De omgekomenen worden ook als individu herdacht: wie voor het monument staat, activeert een cd, waarna uit een luidspreker de namen klinken van de 592 vermoorde joodse burgers.
Het getal van 592 is gebaseerd op het onderzoek van S. Laansma uit 1979. Hij geeft de namen van de joodse inwoners van Apeldoorn en het joodse personeel van het Apeldoornsche Bosch. De patiënten van die inrichting zijn niet in dit getal begrepen; zij worden herdacht met het monument in het Prinsenpark. (zie Monument in het Prinsenpark)
Overigens zijn de veertien reliëfs van Harry Meek in de muur van de synagoge ook een eerbewijs aan de weggevoerde joden.
Locatie: voor de synagoge aan de Paslaan Monument nr: 4 Ontwerper: Tirza Verrips
Opdrachtgever: C. Huiskamp-van Biene en L.A. Huiskamp
Onthuld: op 7 oktober 2005 door Carry Huiskamp-van Biene
Uitvoering: een granieten thorarol met daarop 592 glazen stuiters van verschillende kleur en grootte. Op de linker thorarol staat: Wij gedenken, op de rechter staat een Davidster. In de liggende plaat is gegraveerd:
‘TER HERINNERING AAN HEN DIE ONS ZO LIEF WAREN’
Op 9 oktober 1941/ 18 tisjri 5702 werden 13 joodse mannen, als eersten van in totaal 592 medeburgers, uit Apeldoorn weggevoerd en vermoord in de concentratiekampen.
Wie voor het monument staat activeert een cd, waarna gedurende drie minuten de namen klinken van een aantal van de 592 omgebrachte joodse Apeldoorners. Bij hernieuwde activering wordt een volgende reeks namen gelezen. ’s Avonds laat, ’s nacht en tijdens de sabbath is de installatie uitgeschakeld.
Herdenkingsdatum: 9 oktober Adoptie: Het monument is geadopteerd door de Anne Frankschool